Hikaye (Öykü) Nedir? Bölümleri, Çeşitleri, Özellikleri

Bu yazımızda edebiyat sanatı içerisinde en çok örnekleri olan hikaye yani öykü türünü inceleyeceğiz. Hikaye yazınının öneklerini, özelliklerini, hangi bölümlerden oluştuğunu ve hikayenin ne olduğunu değerlendireceğiz.

Hikaye (Öykü) Nedir?

Gerçekte yaşanmış olan ya da tamamen yazarının kurgulamış olduğu bir takım olayların ilgi çekici ve edebi bir anlatımla anlatılmasına hikaye denir. Geçmiş dönem sanat akımlarında hikayenin gerçek bir olaya dayanmasa bile gerçeğe benzemesi beklenirdi.

Ancak günümüz edebiyatçılarının hikayeleri artık bu kural çerçevesinde hikayeler üretmeyebiliyorlar. Birçok hikaye yazarı bugün insan yaşamının bir kesitini ya da bir yönünü belirtebilmek için gerçeküstü olayları da hikayelerine katmaktadırlar.

Hikaye sanatı insanların yaşanılan bir takım olayları anlatma ve dinleme isteğinden kaynaklanan bir türdür. Aynı eski masallar ve destanlarda olduğu gibi, insanlar anlatmayı ve dinlemeyi severler. Ancak bir hikayenin dinlenilebilir ya da okunabilir olabilmesi, onun konu ve anlatım biçimi bakımından bir takım ayrıcalıklı özelliklere sahip olması gerekmektedir.

Hikayelere bu ayrıcalığı tanıyan iki unsursa tasvir ve tahlildir. Özellikle tasvir, okuyucuyu hikayenin içine çeker ve orada olup biten her şeyin, her görüntünün içerisinde hisseder kendisini.

Hikayenin Genel Özellikleri

1. Hikaye yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları anlatır.

2. Hikayelerin olay ve de durum olmak üzere iki ayrı türleri vardır.

3. Romanlara göre olaylar çok daha kısa anlatılır.

4. İlk hikaye örneği Boccaccio’nun  Decameron adlı eseridir.

5. Türk edebiyatındaki ilk hikaye kitabı ise Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat’idir.

6. Romana göre kişi sayısı daha da azdır.

7. Hikayeler dört yapı unsurundan oluşmaktadır: olay, kişi, zaman ve mekan.

8. Hikayede plan şu şekildedir: serim, düğüm ve çözüm.

Hikayenin Bölümleri

Hikaye serim, düğüm ve çözüm olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler hakkında kısa bir bilgi vermek gerekirse;

• Serim Bölümü: Giriş ya da başlangıç bölümü de denilen bu bölümde olayların geçtiği zaman ve yer olayları yaşayan kahramanlarla birlikte açıklanmaya başlanır. Serim bölümü ne kadar ilgi çekici ve akıcı olursa hikayenin gidişatı için okuyucu o kadar bağlanmış olur.
• Düğüm Bölümü: Bu bölüm hikayenin gelişme bölümünü ifade eder. Serim bölümünde artık neden sonuç ilişkilerine odaklanılır. Öyküye ilişkin ayrıntılar anlatılmaya başlanır ve okuyucuda merak doruğa çıkartılır.
• Çözüm Bölümü: Bu bölüm hikayenin sonuç bölümüdür. Artık olay ve gerilimler sonra erer. Olaylar ve karakterler hakkında merak edilenler açığa çıkartılır.

Hikaye yazımı ve düşünce yazıları arasındaki temel fark budur. Düşünce yazılarında giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunmaktadır. Ancak olay yazılarında bu bölümlere serim, düğüm ve çözüm bölümleri denilmektedir.

Hikayenin Tarihçesi

Avrupa edebiyat alanı incelendiğinde öykü yazarlığı bilhassa 1800’lü yıllarda yaşayan Alphonse DAUDET ve Guy de MAUPASSANT gibi Fransız yazarlarının tekniğiyle kendini göstermiştir. Her ikisi de “realist” akımın yetiştirdiği romancılarındandır. Fransız hikâyeciliği özellikle Guy de MAUPASSANT’ ın bıraktığı yapı taşları üzerinden ilerlemiştir. Amerika edebiyatında ise Mark TAWİN (1835-1910), O. HENRY (1862-1910), John STEİNBECK ve Erskine CALDWEL nemli öykü yazarlarından kabul edilir.

Dünya hikâye yazarlığında kabul gören iki hikâye biçimi hâkimdir. Bunlar:

• Maupassant Biçimi : Maupassant’ın hikaye anlayışında asıl olan “olay” dır. Kişilerin karakterleri tüm ayrıntılarıyla çizilen hikayede olaylar mantıklı bir seyir halinde ilerler. Ve hikayede okuyucunun yorumlamasına yer yoktur.
• Çehov Biçimi: Çehov biçiminde ise her şey olay değildir. Hikâye sona erse bile hiçbir şey bitmez, hatta asıl bundan sonra başlıyordur. Okuyucuyu ve onun hayal gücünü daha fazla ön plan çıkartmayı amaçlayan Çehov tarzında olaylarda kesinlik yoktur ve okuyucu kendisine göre yorumlama yapabilir. Ayrıca Çehov yazım biçimi anlamında da sadeliği savunmaktadır. Aşırı dil bilgisi ve gramer kullanımını bir gösteriş olarak yorumlayıp “benim işim anlatmak” diyerek kendi yazım tarzı açısından çok güzel bir özetleme yapmıştır.

Türk Hikayelerinin Sınıflandırılması:

Türk hikayelerini ise yazım biçimleri açısından dört ana grupta inceleyebiliriz:

• Ömer Seyfettin, Samet AĞAOĞLU, Haldun TANER, Oktay AKBAL, Mustafa KUTLU gibi yazarların içinde bulunduğu; serim, düğüm ve çözüm bölümlerinin düzenli bir şekilde olduğu hikayelerdir. Bunlar Maupassant Biçimi yazarları arasında gösterilebilirler.
• Yine Maupassant biçim içerisinde yer alan ve İstanbul’da yaşayan insnaların özel hayatları hakkında yazan yazarlar ayrı bir grubu temsil etmektedirler. Bunlardan bazıları; Hüseyin Rahmi GÜRPINAR, Ahmet Rasim, Osman Cemal KAYGILI, Sermet Muhtar ALUS’ tur.
• Kısmen Çehov biçimi örnekleri gösteren Memduh Şevket ESENDAL, Sait Faik ABASIYANIK, Tarık BUĞRA ve Sevinç ÇOKUM ise serim, düğüm, çözüm bölümlerine çok önem vermeyen ve yazınlarında daha özgür kaleme sahip yazarlarımızdandır. Hikayelerinde olayın herhangi bir yerinden başlayabilmektedirler.
  Yusuf Atılgan, Erdal Öz, Demirtaş Ceyhun ve Ferit Edgü ise çok daha farklı bir hikayeciliğin peşinden gitmişlerdir.
• Varoluş çizgisinde oluşturulan ve aydın bunalımı içerisinde aslında toplumsal bunalımları da ortaya çıkaran bu tür ülkemizde 1955’ten sonra görülmeye başlamıştır.

Hikayenin Unsurları:

Hikaye temel olarak olay, kişi, yer, zaman, dil ve anlatım unsurlarından oluşmaktadır.

• Olay: Anlatılan öyküde üzerine söz söylenen, konunun anlatıldığı durumdur.
• Kişiler: Hikayenin konusunun oluşmasını sağlayan insanlardır.
• Yer: Olayların geçtiği yerdir.
• Zaman: Olayların yaşandığı an, gün, mevsim ya da denemdir.
• Dil ve anlatım: Hikayenin konusuna, zamanına ve kişilerine göre belirlenmiş olsa da akıcı ve açık olması gerekmektedir. Eğer hikayede geçen kişilerin ağzından bir anlatım yapılıyorsa bu hikayede birinci kişili anlatım demektir. Ama yazarın ağzından bir hikaye anlatımı yürütülüyorsa buna da üçüncü kişili anlatım adı verilmektedir.

Hikayede Plan Nasıl Kurulur?

Herhangi bir konu hakkında birbiri ile bağlantılı detayların, duygu ve düşüncelerin akılcı ve mantıklı bir düzenle ifade edilmesine plan adı verilmektedir. Ve bu planlama ile yazılan yazıda birlik ve bütünlük elde edilir.

Hikaye kurulurken yazarın oluşturması gereken üç bölümden oluşan bir plan aşaması bulunmaktadır. Bunlardan birincisi serimdir. Serim; hikayenin giriş bölümüne verilen addır. Bu bölümde daha çok hikayenin geçeceği çevre, ve olaya katılacak olan kişilerle birlikte, ana olaya bir giriş yapılmaktadır.

Hikaye oluşturulurken ikinci bölüm düğümdür. Düğüm, hikayenin en geniş bölümüdür ve hikayeyi bütün açılarından anlatır

Üçüncü ve son bölüm ise çözümdür. Artık burada olaylar bir sonuca bağlanır.

Hikaye Çeşitleri:

Hikayeleri olay hikayesi, durum hikayesi ve modern hikayeler olmak üzere üç ana bölüme ayırmak mümkündür.

• Olay Hikayesi: Bunlar; bir olayı ele alarak serim, düğüm, çözüm planları ile anlatan ve sonuca bağlayan hikayelerdir. Bu tarza “Mopasan Tarzı Hikâye” de denilmektedir. Olay hikayelerinin ülkemizdeki temsilcileri Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Reşat Nuri Güntekin’dir.
• Durum Hikayesi: Bu hikaye türünde ise bir olaydan çok günlük yaşamın herhangi bir kesiti ele alınır. Belirli bir sonucu olmayan bu hikaye biçiminde serim, düğüm, çözüm planına uyula zorunluluğu yoktur. Nitekim hikayenin belirli bir sonucu da yoktur. Duygu ve hayaller ön plandadır. Okuyucunun hayal gücü ön plandadır. Çehov tarzı hikaye grubuna giren durum hikayelerinin edebiyatımızdaki en tipik örnekleri arasında Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal ve Tarık Buğra gösterilebilir.
• Modern Hikaye: Modern hikaye biçiminde insanların her gün karşılaştıkları ancak üzerine çok fazla düşünemedikleri bir takım olaylar konu edilir ve bunlar hayallerle gösterilir. Bu hikaye türünün öncüsü Franz Kafka’dır. Türk edebiyatı içerisindeki en nemli temsilcisi ise Haldun Taner’dir.