İlk Türk İslam Eserleri

İlk Türk İslam eserleri, Türk İslam bilginlerimiz tarafından yazılmış önemli eserlerdir. Bilim dünyası için büyük önem taşıyan bu eserler yazıldıkları dönemden itibaren faydalı olmuşlardır. İlk Türk İslam eserleri, Türklerin İslami kabul etmesi sonrasında ortaya çıkan kültür alışverişinin de bir sonucu olarak ortaya çıkmaya başlamıştır.

Türklerin İslam dinini kabul etmesinden sonra birçok kültürel konuda değişimler ve etkileşimler söz konusu olmuştur. Bu etkileşimlerin başında da dil ve edebiyat gelir. Kendini ifade etme yöntemi olarak kullanılan dil beraberinde yazılı eserlerde kültürel değişimi de göstermektedir. İlk Türk İslam eserleri ve bu eserlerin içeriklerine aşağıda ulaşabilirsiniz.

1.      Kutadgu Bilig

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacip tarafından yazılmış ve bilinen ilk Türk İslam eseridir. Yusuf Has Hacip bu eseri yazdığında Doğu Karahanlı Devleti lideri Tabgaç Buğra Han’a ithaf etmiştir. Kutadgu bilig kelime anlamı ile “Mutluluk veren bilgi” demektir.

Eser, dört ana karakter etrafında şekillenir. Her bir karakterin temsil ettiği bir değer vardır. Siyasetname türü ile yazılmıştır. Ayrıca mesnevi şeklinde ve aruz ölçüsü kullanılarak yazılmış ilk Türkçe eser olarak da bilinmektedir.

2.      Divan-u Lügat-ı Türk

Divan-u Lügat-ı Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Eser Bağdat’ta tamamlanmıştır. El Muktedi Biemrilah’a sunulmuştur. Eser adının kelime anlamı “Türk Dilleri Sözlüğü” olarak bilinir. İlk Türkçe sözlüktür. Aynı zamanda ilk dil bilgisi kitabı olarak da bilinir.

Eser, Kaşgarlı Mahmut tarafından Türkçe dilinin ne kadar zengin bir dil olduğunu ifade etmek için ve Araplara Türkçe öğretebilmek için yazılmıştır. Eserin yazım dili Arapçadır.

3.      Atabetü’l Hakayık

Atabetü’l Hakayık, Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Eserin sunulduğu kişi ise Sipehsalar Mehmet Bey’dir. Eser adının anlamı ise “Hakikatlerin Eşiği” olarak bilinir. Bir çeşit nasihatname olarak değerlendirilmektedir. İçerisinde ayet ve hadisler de bulunmaktadır.

Eserin konusu din ve ahlaktır. Öğretici nitelikte sunulmuş bir eserdir. İçerisinde şiirler de bulunmaktadır. Toplam 40 adet beyit ve 101 adet dörtlük bulunmaktadır. İçerisinde hem aruz ölçüsü hem de hece ölçüsü ile yazılmış metinler vardır. Sık sık Telmih sanatından faydalanılmıştır. Atabetül Hakayık’ta toplam 14 bölüm vardır.

4.      Divan-ı Hikmet

Divan-ı Hikmet, Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Eserin hitap ettiği isim ise Satuk Buğra Han’dır. Yazılma amacı halka İslamiyet’i öğretmektir. İçerisinde Hikmet adı altında toplanan birçok şiir bulunmaktadır. Eser içinde son Peygamber Hz.Muhammed’in mucizeleri, hayatı, iyi bir Müslüman olmanın yolları gibi eğitici içerikler bulunmaktadır.

Ahmet Yesevi Anadolu coğrafyasında oluşan Tasavvuf kültürünün temellerini atan isimdir. Türkistan bölgesinin İslamiyet’e yaklaşmasını sağlamıştır. Kendisinin mezarı da Timur tarafından yaptırılmıştır.

Divan-ı Hikmet hem aruz ölçüsü hem de hece ölçüsü ile yazılmıştır. İçerisinde dörtlük ve beyitler bulunmaktadır. 144 adet hikmet ve 1 adet münacaat bölümü mevcuttur. Eserin yazım dili ise Karahanlı Türkçesi, Hakaniye lehçesidir.

5.      Tarihi Yemin

Tarihi Yemin, Utbi tarafından yazılmıştır. Eserin tamamlanıp halka sunulduğu tarih ise 1021 yılıdır. Eserin hitap edildiği isim ise Gazneli Devleti hükümdarı Sultan Mahmut’tur. Gazneliler hakkında bilgiler eser içerisinde verilmektedir. Eserin yazım dili Arapça’dır.

6.      Şehname

Şehname, Firdevsi tarafından yazılmıştır. Gazneli Mahmut’a sunulmuştur. İran ve Türk mücadelesi eserin ana konusudur. Eserde Alper Tunga’dan da Afrasiyap adı ile bahsedilmektedir.

Eski İran efsanelerine dair bilgiler de eserde yer almaktadır. İran edebiyatı için büyük öneme sahip bir eserdir. 1010 yılında tamamlanmıştır. Yaklaşık 60.000 adet beyitten oluşmaktadır. Öğretici şiir kategorisinde tek bir şair tarafından yazılmış en uzun şiirler arasında yer alır.

7.      Muhakemetü’l Lügateyn

Muhakemetü’l Lügateyn, Ali Şir Nevai tarafından yazılmıştır. Ali Şir Nevai, Timur zamanında yaşamıştır. Kendisi eserini yazarken Türkçenin bir dil olarak hem Hintçe hem de Farsçadan çok daha zengin bir dil olduğunu sıkça dile getirmiştir. Filoloji bağlamında önemli bir eserdir. Dil karşılaştırmalarına sıkça yer verilmiştir. Eserde Türkçenin Farsçadan daha zengin olduğuna dair ifadelere sıkça yer verilmektedir.

8.      Siyasetname

Siyasetname, Nizamülmülk tarafından yazılmıştır. Eserin sunulduğu isim ise Sultan Melikşah’tır. Eserde bir devletin nasıl yönetileceğine dair öğütler yer almaktadır. Hükümdarlar için kaleme alınmış bir eserdir. İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği, hangi yönetimlerin kötü olacağı gibi birçok önemli noktada bilgi vermektedir.

9.      Rubai

Rubai, Ömer Hayyam tarafından yazılmıştır. Rubai türünde ilk iki dizede giriş yapılır. Ana konuya giriş yapılır. Üç ve dördüncü dizelerde ise ana fikir anlatılır. Genellikle mahlas olmayan şiir türü olarak bilinir. Rubai türünün kaynağı İran edebiyatıdır. Ömer Hayyam Rubai adlı eserinde ölümden sonra yaşam, aşk ve doğa gibi konulara değinmektedir.