Trypanosoma Nedir? Nasıl Bulaşır? Türleri, Özellikleri

Trypanosoma Nedir? Birgözeli hayvanlardan kamçılılar sınıfının bir cinsi (Trypanosoma). Omurgalıların kanlarında, kimi zaman da dokularında, fakat genellikle kan emici böceklerin ve sülüklerin bağırsaklarında asalak olarak yaşar; bu hayvanlar tarafından başka canlılara da aşılanırlar.

Tripanozomanın özelliği, DNA (deoksiribonükleikasit)dan oluşan ve kinetoplast diye tanımlanan bir yapıdır. Bu yapı kamçının iki ucu arasında uzanan tek mitokondriyumun uzantısında bulunur. Kinetoplast kimi tripanozomalarda çok küçülmüştür. Bu tür tripanozomalara diskinetoplast, adı verilir.

Gelişim süreci içinde, tripanozomanın kamçı ucuyla kinetoplastın, çekirdeğin arkasından önüne doğru hareket ettiği görülür. Kinetoplastları önde bulunan tripanozomalara tripamastigot, arkada bulunanlara epimastigot, kamçısız olanlara da amastigot adı verilir.

Kinetoplastın gelişim süreci sırasında uğradığı değişikliğe paralel olarak, mitokondriyumda da değişiklikler olur. Örneğin Trypanosomal rhodesiensenin epimastigot biçimindeki mitokondriyumu, ince bir kanallar ağıdır.

Oysa memelinin kanındaki çoğalma aşamasında, mikotondriyum, tek bir kanal haline dönüşür. Mitokondriyumla ilgili bu değişikliklerini yanı sıra tripanozomanın solunumunda da değişiklikler ortaya çıkar. Glikozun CO,2 ve suya ayrışması mitokondriyum aşamasıyla ilgili tipik bir değişimdir.

Balıklarda, ikiyaşayışlılarda, sürüngenlerde ve kuşlarda görülen tripanozomalar hastalık yapmazlar. Suda yaşayan omurgalıların tripanozomaları bu hayvanlara sülükler aracılığıyla geçer ve taşıyıcının ön bağırsağına yerleşirler.

Memeli hayvanlarda yaşayan tripanozomalar Stercoraria ve Salivaria gruplarında toplanırlar. Stercoraria grubundan olan tripanozomalar, taşıyıcının arka bağırsağında gelişerek hastalığı oluşturan aşamaya ulaşırlar.

Taşıyıcının ısırması ya da taşıyıcının memeli tarafından yutulmasıyla memeliye geçer, ağız mukozasına yerleşirler. İkiyaşayışlıların, sürüngenlerin ve kuşların böcekler tarafından taşınan tripanozomalarının yaşam çemberleri de aynıdır.

Salya tripanozomaları, bulaşıcı aşamaya taşıyıcı böceğin ağzında ya da tükürük bezlerinde ulaşır; buradan da memeliye aşılanırlar. Stercoraria tripanozomalarından Trypanosoma thelleri, sığırlarda bulunur ve at sineği (Tabanidae) tarafından taşınır. Koyunlarda görülen Trypanosoma melophagium, bit sineği (Hippoboscidae) tarafından taşınır.

Trypanosoma lewisi türü tripanozoma, dünyanın her yanında görülen bir sıçan asalağıdır ve bu hayvanlara Xenopsylla cheopis ile Ceratophyllus fasciatus gibi pire türleri aracılığıyla bulaşır. Trypanosoma rangeli, hastalığa yol açmayan bir Güney Amerika insan asalağıdır. İnsanlara Rhodnius prolixus adlı kınkanatlı türü tarafından aşılanır.

Trypanosoma cruzi, Chaga hastalığına yol açan asalaktır. Güney ve orta Amerika’da görülür; insanlara Rhodnius gibi kınkanatlılar tarafından aşılanır. Böceğin dışkısında bulunan bulaşıcı tripanozomalar, konağın mukoza zarına girerler ve kalp kaslarında ya da büyük fagosit gözelerinde amastigot halinde çoğalmaya başlarlar.

Amastigotlar başkalaşmaya uğrayarak epimastigotlara, sonra da tripomastigotlara dönüşürler. Tripomastigotlar kan dolaşımıyla vücutta dolaşırken uygun gözeler bularak yerleşir ve yeniden amastigot çoğalma aşamasını başlatırlar.

Salya tripanozomaları, tripomastigot halinde memeli konağında çoğalır ve hayvanın antikor üretimine bir tepki olarak asalakta da antigen ortaya çıkar. Salya tripanozomalarının göze içi evreleri bilinmemektedir.

Türlerin çoğu çeçe sineği (Glossina) tarafından aşılanırlar. Bu türler çeçe sineğinde çoğalarak önce tripomastigot, sonra da epimastigot haline dönüşürler. Afrika’da sığırların asalağı olan Trypanosoma vivaxın bulaşıcı şekli sineğin yutak altında bulunur.

Bu tür, Batı Hint adaları ve Güney Amerika’ya da yayılmıştır; konaklarına buralarda da ısırıcı sineklerle doğrudan doğruya aşılanır. Trypanosoma congolense Afrika’da toynaklılara, domuzlara ve köpeklere bulaşır. Çeçe sineğinin orta bağırsağında tripomastigot aşamasını geçirir, epimastigot aşaması ve bulaşıcı aşaması ise yutak altında olur.

Trypanosoma vivax, Trypanosoma congolense,, Trpanosoma brucei türleri Afrika’da evcil hayvanlarda hastalık yaparlar.